6 cze 2017

Ewidencja operacyjna Służby Bezpieczeństwa / MSW

2

Służba Bezpieczeństwa powstała po przekształceniu Urzędu Bezpieczeństwa, tuż po odwilży 1956 roku, gdzie znalazła się w strukturze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) jako jeden z pionów. W rzeczywistości państwo masowego terroru zostało zastąpione państwem rozległej kontroli i prewencji oraz selektywnych represji. Oprócz zmian personalnych, które otworzyły młodej kadrze drogę awansu nastąpiły zmiany organizacyjne, opracowano i wprowadzono nowe instrukcje i przepisy dotyczące działań "nowej" służby. Prowadzenie ewidencji operacyjnej było ważną kwestią związaną z pracą funkcjonariusza SB. 

Ewidencja operacyjna była pierwszym źródłem wiedzy dotyczącej danej osoby czy też sprawy, stanowiła podstawę do prowadzenia dalszych czynności służbowych a powstawanie tego rodzaju materiałów stanowiło udokumentowanie przedsięwzięć pracy SB. Ewidencja ta stanowiła także rodzaj dokumentacji zabezpieczającej i koordynującej, ograniczała dostęp do informacji i zapobiegała sytuacji, w której dwie różne jednostki werbowały lub rozpracowywały tę samą osobę.

W czerwcu 1962 roku wprowadzone zostało zarządzenie ministra spraw wewnętrznych, w którym wprowadzono obowiązek rejestracji każdego zainteresowania operacyjnego aparatu represji - obowiązujący aż do końca lipca 1990 roku, czyli do końca istnienia SB. Przed wprowadzeniem tego aktu normatywnego, w każdym województwie prowadzona była przez poszczególne służby odrębna ewidencja. Aby skompletować dokumentację jednej osoby, poszukiwano jej we wszystkich pionach wojewódzkich SB jak również w MO, WSW, KBW oraz WOP. W późniejszym okresie wprowadzono szereg instrukcji, wytycznych i zarządzeń, dodatkowo regulujących zasady prowadzenia tego rodzaju ewidencji - m.in. w lipcu 1962 r., październiku 1968 r., maju 1974 r., maju 1984 r., lipcu 1985 r.

Ewidencja operacyjna SB była podzielona na dwie główne części:
  • aktualna,
  • archiwalna.
Ewidencja aktualna znajdowała się w Wydziale I Biura "C" MSW i jego odpowiednikach w komendach wojewódzkich MO. Po reorganizacji z 1965 r. struktura na użytek zewnętrzny występowała jako Centralne Archiwum MSW (w związku z przejęciem zadań tej komórki, istniejącej w latach 1950–1965). Od 1980 r. biuro to odpowiadało również za sprawy związane z zastosowaniem informatyki w resorcie. Ewidencja aktualna zawierała:
  • rejestr tajnych współpracowników (TW),
  • rejestr kandydatów na TW,
  • rejestr osób rozpracowywanych operacyjnie,
  • rejestr osób obserwowanych operacyjnie,
  • rejestr osób zabezpieczonych w spawach śledczych,
  • rejestr osób aresztowanych,
  • wpisy o zakrytych punktach obserwacji,
  • wpisy o przejawach "wrogiej" działalności,
  • informacje o duchowieństwie katolickim.
Karty: EO-19 oraz EO-18/66
(źródło: https://ipn.gov.pl)
Aktualna ewidencja operacyjna była prowadzona również przez Wydział III Biura "C" MSW i jego odpowiedniki terenowe. Przechowywaniem akt operacyjnych zajmował się z kolei Wydział II Biura "C" oraz sekcje 2 wydziałów "C" komend wojewódzkich MO (KW MO). Tego rodzaju układ miał na celu m.in. zakonspirowanie jednostki operacyjnej jak i osób, które były w ich zainteresowaniu. Dzięki zastosowaniu tego systemu, tylko jeden pracownik Biura "C" MSW lub Wydziału "C" KW MO znał charakter rejestracji danej osoby. Na część archiwalną dokumentacji operacyjnej SB składał się z kolei katalog osób, którymi w przeszłości zainteresowana była bezpieka.

W Służbie Bezpieczeństwa wyróżniano trzy podstawowe typy kartotek, składające się na: zbiór ogólnoinformacyjny-alfabetyczny, tematyczny i statystyczny. Kartoteki te składały się z ogromnej ilości kart, a te główne posiadały oznaczenia takie jak:
  • B-7 - skorowidz adresowy,
  • B-8 - skorowidz imienny,
  • B-9 - skorowidz figurantów,
  • DE-14,
  • DE-14/O,
  • Dp-14,
  • E-1,
  • E-1b,
  • E-6 - zgłoszenie pobytu czasowego w hotelu,
  • E-9,
  • E-13,
  • E-14 (lub Mkr-2) - karta archiwalna,
  • E-14/1,
  • E-14-A - karta rejestracyjna kontaktów osoby rozpracowywanej,
  • E-14-B,
  • E-15 (lub Mkr-1) - karta sprawdzeniowa,
  • E-15/1 - dziennik koordynacyjny (rejestracyjny),
  • E-16 (lub Mkr-3) - karta aktualizacyjna,
  • E-17,
  • E-21 - księga wpływu i ruchu akt w archiwum operacyjnym,
  • E-22,
  • E-23 - spis zawartości teczki,
  • E-26 - książka kontroli depozytów,
  • E-31, 
  • E-32 - zapytanie o karalność,
  • E-39/69 - karta zastępcza,
  • E-42/74 - spis akt przekazanych, 
  • E-43/69 - formularz protokołu brakowania,
  • E-46/74 - notatka informacyjna z opracowania pod względem ewidencyjno-operacyjnym i archiwalnym akt sprawy,
  • E-53 - karta dot. repatriantów,
  • E-55,
  • E-56 - karta rejestracyjna podstawowych danych emigranta,
  • E-57 - karta rejestracyjna podstawowych danych emigranta,
  • E-59,
  • E-60/69 - karta rejestracyjna współpracownika obcego wywiadu,
  • Eb-113/b,
  • EI-25 - podteczka rezydentury,
  • EKB-1/84,
  • EKB-2/84, 
  • EO-1/75,
  • EO-1/81 - meldunek operacyjny,
  • EO-2,
  • EO-4 - karta zainteresowań operacyjnych,
  • EO-4A/D - karta rejestracyjna sieci agenturalnej,
  • EO-4/62 - karta rejestracyjna imienna,
  • EO-4/72 - karta rejestracyjna osób i spraw,
  • EO-4/77 - karta rejestracyjna,
  • EO-4-A - karta alfabetyczna agentury,
  • EO-4-A/72 - karta rejestracyjna alfabetyczna,
  • EO-4-B - karta statystyczna agentury,
  • EO-4-B/60 - karta rejestracyjna statystyczna agentury,
  • EO-4-B/72 - karta aktualizacyjna,
  • EO-4-B/77/III - karta rejestracyjna tajnego współpracownika wg pseudonimu i jednostki rejestrującej,
  • EO-4-C/72 - karta aktualizacyjna,
  • EO-4-C/77 - karta rejestracyjna,
  • EO-4-C/78 - karta rejestracyjna przestępstwa lub podejrzenia,
  • EO-4-F/62 - karta rejestracyjna statystyczna
  • EO-4-K, 
  • EO-4-K/62 - karta kandydata na pozyskanie,
  • EO-4-M/74 - meldunek operacyjny, 
  • EO-4-S/62 - karta rejestracyjna statystyczna,
  • EO-4-T/62 - karta rejestracyjna statystyczna,
  • EO-4-Z/62 - karta rejestracyjna statystyczna,
  • EO-6 - karta rejestracyjna statystyczna sprawy ewidencji operacyjnej na grupę osób,
  • EO-6-A - karta rejestracyjna statystyczna sprawy ewidencji operacyjnej na osobę,
  • EO-6/60 - karta rejestracyjna spraw obiektowych,
  • EO-7 - karta zagadnieniowa - odmowy powrotu do kraju,
  • EO-9 - dziennik archiwalny spraw ewidencji operacyjnej,
  • EO-9-A/86 - wkładka do karty rejestracyjnej opis działalności,
  • EO-9/78 - karta rejestracyjna osoby podejrzewanej o przynależność do organizacji lub instytucji prowadzących "wrogą działalność",
  • EO-9/86 - karta rejestracyjna,
  • EO-10 - dziennik archiwalny teczek obiektowych i zagadnieniowych,
  • EO-11 - dziennik rejestracyjny sprawozdań statystycznych,
  • EO-13 - dziennik rejestracyjny,
  • EO-13/62,
  • EO-13/72,
  • EO-13-S/a - karta rejestracyjna i postępowania przygotowawczego,
  • EO-13-S/b - karta rejestracyjna i postępowania przygotowawczego,
  • EO-13-S/72, 
  • EO-13A,
  • EO-14 - dziennik archiwalny teczek personalnych i pracy wyeliminowanej agentury,
  • EO-16 - ankieta właściciela lokalu kontaktowego/mieszkania konspiracyjnego,
  • EO-17 - teczka kwestionariusza ewidencyjnego,
  • EO-17a - wniosek o założenie kwestionariusza ewidencyjnego,
  • EO-17/66 - kwestionariusz ewidencyjny,
  • EO-17/73 - kwestionariusz ewidencyjny,
  • EO-17/80 - kwestionariusz ewidencyjny,
  • EO-18 - teczka personalna,
  • EO-18/66 - teczka personalna TW, 
  • EO-18/69 - teczka personalna TW,
  • EO-18/74 - teczka personalna TW,
  • EO-18/77 - teczka personalna TW,
  • EO-18B - wniosek o opracowanie kandydata na tajnego współpracownika,
  • EO-18K,
  • EO-18K/79,
  • EO-19 - teczka pracy TW,
  • EO-19/79,
  • EO-19/1 - postanowienie o okresowym zawieszeniu, przekazaniu lub rozwiązaniu współpracy,
  • EO-20 - arkusz pracy rezydenta, agenta, informatora na rok 19...,
  • EO-21/77 - wniosek o zaniechanie współpracy z TW,
  • EO-22 - spis dokumentów znajdujących się w rozdziale,
  • EO-26 - postanowienie o przesłaniu sprawy ewidencji operacyjnej,
  • EO-27 - postanowienie o założeniu sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej,
  • EO-29 - raport o zarejestrowaniu w ewidencji ogólno-informacyjnej,
  • EO-32/72 - wykaz osób znających sprawę,
  • EO-32/79 - wykaz osób znających sprawę,
  • EO-33 - karta wypożyczeń akt,
  • EO-35/78 - materiały biura do sprawy kryptonim, nr rejestr, tom,
  • EO-37/78 - dziennik koordynacyjny,
  • EO-41 - zadanie na prowadzenie obserwacji,
  • EO-42/85 - postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę,
  • EO-42A/85 - zawiadomienie o przedłużeniu ważności zastrzeżenia wyjazdu,
  • EO-42B/85,
  • EO-42C/85 - dziennik rejestracyjny zastrzeżeń wyjazdów za granicę,
  • EO-42-B - postanowienie o wpisaniu cudzoziemców do indeksu osób niepożądanych w PRL,
  • EO-43A/80,
  • EO-43B/79 - zawiadomienie o rejestracji w Biurze "C" MSW osoby starającej się o paszport,
  • EO-44 - kwestionariusz osobowy na członka pomocnika nielegalnej organizacji,
  • EO-44-A/80 - karta na czyn przestępczy,
  • EO-45A/78 - zawiadomienie o rejestracji w Biurze "C" MSW osoby starającej się o paszport,
  • EO-45/69 - dziennik archiwalny,  
  • EO-45/71 - dziennik archiwalny,
  • EO-45/80 - dziennik archiwalny
  • EO-46,
  • EO-48,
  • EO-54 - karta zakładu przemysłowego, 
  • EO-54/A - załącznik do karty EO-54/72,
  • EO-54/B - załącznik do karty EO-54/76,
  • EO-54/C - załącznik do karty EO-54/72, 
  • EO-54/72,
  • EO-54/76, 
  • EO-55/75 - karta zagadnieniowa,
  • EO-58/79 - dziennik rejestracyjny postępowań przygotowawczych i osób podejrzanych,
  • EO-59 - dziennik archiwalny akt spraw śledczych,
  • EO-63 - dziennik rejestracyjny TW,
  • EO-66,
  • EO-73 - teczka sprawy operacyjnego rozpracowania,
  • EO-73/1 - wniosek o wszczęcie sprawy operacyjnego rozpracowania,
  • EO-73/2 - wniosek o zakończenie (zaniechanie) sprawy operacyjnego rozpracowania,
  • EO-73/70 - sprawa operacyjnego rozpracowania,
  • EO-73/74 - sprawa operacyjnego rozpracowania,
  • EO-77 - teczka sprawy operacyjnego sprawdzenia,
  • EO-77/74 - sprawa operacyjnego sprawdzenia,
  • EO-77a - arkusz informacyjny osoby podejrzanej o dokonanie czynu przestępczego,
  • EO-77b/78 - wniosek o wszczęcie sprawy operacyjnego sprawdzenia,
  • EO-79/1 - wykaz spotkań z osobowym źródłem informacji, 
  • EO-79/2,
  • EO-79/78,
  • EO-79/79 - teczka lokalu kontaktowego/mieszkania konspiracyjnego,
  • EO-84A/89 - arkusz statystyczny, 
  • EO-108,
  • EO-110 - wykaz osób przechodzących w sprawie,
  • EO-111/77 - karta pracy operacyjnej,
  • EO-115/74 - arkusz inwigilowanego, 
  • EO-117/73 - karta wszczęcia rozpracowania operacyjnego przez jednostkę MO,
  • EO-118 - wniosek o zakończenie/zaniechanie/zawieszenie/wznowienie/przekazanie inwigilacji/rozpracowania operacyjnego,
  • EO-119 - rejestr inwigilacji,
  • EO-120 - rejestr rozpracowań operacyjnych,
  • EO-130 - wykaz osób występujących w doniesieniach,
  • EO-130/I,
  • EO-131 - karta tematyczna adresowa, wg miejsca zamieszkania: nazwa ulicy,
  • EO-131-A - karta tematyczna adresowa, wg miejsca zamieszkania: województwo,
  • EO-131-B - karta tematyczna adresowa, wg miejsca zamieszkania: miejscowość, 
  • EO-131/II,
  • EO-132 - karta tematyczna pseudonimowa,
  • EO-132/II,
  • EO-133 - karta tematyczna, wg wykorzystania do zagadnienia,
  • EO-134 - karta tematyczna, wg zawodów,
  • EO-134-A - karta tematyczna, wg miejsc pracy,
  • EO-135 - karta tematyczna, wg narodowości i znajomości języków obcych,
  • EO-135/II,
  • EO-136 - karta tematyczna, wg narodowości, 
  • EO-136/II, 
  • EO-137 - karta tematyczna, wg miejsc pracy,
  • EO-141,
  • EO-150 - teczka sprawy obiektowej,
  • EO-150/1 - wniosek o wszczęcie sprawy obiektowej,
  • EO-150/2 - wniosek o zakończenie (zaniechanie) sprawy obiektowej,
  • EO-150/80 - sprawa obiektowa,
  • EO-150/82 - sprawa obiektowa,
  • EO-151 - postanowienie o założeniu teczki rozpracowania operacyjnego,
  • EOK-6/63 - kartoteka dot. księży katolickich, 
  • EOK-6-A/63 - kartoteka dot. księży katolickich,
  • EOK-6-B/63 - kartoteka dot. księży katolickich,
  • EOK-6-C/63 - kartoteka dot. księży katolickich,
  • EOK-7/63 - dziennik rejestracyjny parafii,
  • EOK-8/63 - dziennik rejestracyjny księży katolickich,
  • EOK-8/73 - dziennik rejestracyjny księży katolickich,
  • EOM-15 - wykaz osób, które zapoznały się z materiałami,
  • EOW-1/63 - karta rejestracyjna aktu "wrogiej" działalności,
  • EOW-2/63 - karta wyjaśniająca i zamykająca sprawę,
  • Mkr-1,
  • Mkr-2 (późniejszy odpowiednik karty E-14), 
  • Mkr-3, 
  • Ok.-15a, 
  • Pu-D-3,
  • Pu-E-3 - zgłoszenie pobytu czasowego cudzoziemców,
  • Pu-E-7 - zgłoszenie pobytu czasowego cudzoziemców,
  • Pu-Gm-143,
  • Pz-4,
  • Pz-4/1,
  • Pz-8/1,
  • Pz-11,
  • Pz-12 - wniosek w sprawie decyzji paszportowej,
  • Pz-15 - karta zastrzeżenia wyjazdu za granicę,
  • Pz-24 - postanowienie o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę,
  • Pz-27,
  • Pz-27/1 - karta ewidencyjna przekroczenia granicy, 
  • Pz-28/k - akta paszportowe,
  • Pz-35,
  • Pz-36 - karta przekroczenia granicy dla posiadaczy paszportów konsularnych,
  • Pz-37/1, 
  • Pz-38/1,
  • Pz-43 - podanie o wydanie paszportu dla osób objętych ewidencją podsystemu MAGISTER - pisaliśmy o nim m.in. w tym artykule,
  • Pz-57, 
  • Pz-68,
  • STB-1/84 - karta zgłoszeń o wszczęciu postępowania przygotowawczego,
  • STB-2/84 - karta zgłoszeń o zakończeniu postępowania przygotowawczego,
  • STB-4.
W wielu przypadkach karty te posiadały nadaną klauzulę niejawności ściśle tajne, tajne lub tajne spec. znaczenia. Większość otrzymywała klauzulę niejawności po wypełnieniu. W przypadku braku możliwości zapisania informacji przez funkcjonariusza bezpieki na karcie, korzystano z szyfrogramów, czyli zaszyfrowanych telegramów lub teleksów (rzadko). Część dokumentacji została także sfilmowana i zarchiwizowana na mikrofilmach. 

Karta operacyjnego rozpracowania z widoczną adnotacją o sfilmowaniu na mikrofilm
(źródło: Przegląd Archiwalny IPN tom 4)
Aby uzmysłowić sobie jak dużą ilością informacji operacyjnych dysponowała SB, przytoczymy dane szacunkowe z końca lat 80-tych, które wskazują na około 3,5 miliona (!) kart znajdujących się na ewidencji bezpieki. 1 grudnia 1980 r. został z kolei opracowany m.in. Plan ewakuacji zasobów archiwalnych Wydziału II Biura „C”, który przewidywał ewakuację całego archiwum. Stan zasobów archiwalnych w tamtym okresie wynosił ok. 2000 mb akt, co stanowiło ok. 68 ton (!). Łącznie do ewakuacji i niszczenia materiałów przewidywano 412 osób.

Wśród kart i oprócz nich prowadzone były:
  • dzienniki rejestracyjne (od 1975 r. 49 rodzajów, po jednym dla każdego województwa),
  • dzienniki archiwalne (inwentarze) - 4 rodzaje, oznaczane cyframi rzymskimi od I do IV,
  • dzienniki koordynacyjne,
  • dzienniki korespondencyjne,
  • książki ewidencji - oznaczane za pomocą cyfr arabskich,
  • książki rejestracji - prowadzone w jednostkach pionu "T",
  • zeszyty ewidencyjne - prowadzone przez naczelników wydziałów Departamentu I MSW.
Warto również nadmienić, iż w Departamencie I MSW prowadzono odrębny dziennik rejestracyjny na potrzeby ewidencjonowania agentury i spraw operacyjnych wywiadu SB (rejestr spraw operacyjnych i dokumentacji operacyjnej Departamentu I MSW). 

Od początku lat 70-tych do końca lat 80-tych następowała stopniowa informatyzacja zasobów operacyjnych bezpieki, tworzonych było wiele systemów mających usprawnić i ułatwić pracę operacyjną SB. Zaczęto wykorzystywać m.in. urządzenia takie jak: ZAM-41 (pierwszy polski komputer do przetwarzania danych, zainstalowany w styczniu 1970 r. w Ośrodku Elektronicznego Przetwarzania Informacji przy Zakładzie Techniki Specjalnej MSW), Honeywell Bull 6040, G-118, R-32, R-11B, R-61, komputery MERA, RC 8000, IBM PC XT/AT, Siemens: 4004, 7755 i 7748, szyfratory LAMBDA i DUDEK. Planowano, tworzono i użytkowano systemy takie jak: MAGISTER, PESEL, KADRA, CRO, CROS, EO-13A, SPD-2, EPIW, ESPIN, SERP, SESTA, ZSKO (Zautomatyzowany System Kartotek Osobowych, następnie Zintegrowany System Kartotek Operacyjnych) i wiele innych. Szacuje się, że w drugiej połowie lat osiemdziesiątych w Biurze „C” MSW realizowano 27 systemów przetwarzania informacji. Szersze ich przedstawienie jest jednak tematem na odrębny artykuł.

W końcowej fazie istnienia Służba Bezpieczeństwa zatrudniała 24,3 tys. funkcjonariuszy, którzy kontrolowali 90 tys. tajnych współpracowników (TW) w Polsce i wielu agentów wywiadu pośród obywateli obcych państw. Na jednego funkcjonariusza przypadało statystycznie 1564 obywateli, a TW stanowili w przybliżeniu 0,2% ogółu ludności PRL.

Źródło:
Przegląd Archiwalny IPN tom 6, Zasady funkcjonowania ewidencji operacyjnej SB - Krzysztof Tylski
Przegląd Archiwalny IPN tom 4, Brakowanie i niszczenie dokumentacji operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1956-1990) - Stanisław Koller,
Ewidencja operacyjna i statystyka w pracy Służby Bezpieczeństwa, Warszawa 1964 r. - AIPN Łd, pf 16/100
Zarys struktury ewidencji operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w zasobie oddziału IPN w Lublinie - Joanna Piłat
http://inwentarz.ipn.gov.pl
http://katalog.bip.ipn.gov.pl

2 komentarze:

zx pisze...

Obecnie inwigilacja posunięta jest o wiele dalej, niż było to za komuny. Internet i różne urządzenia elektroniczne dały niewyobrażalnie rozległe pole do popisu specsłużbom wszelakim. Wmawia się ludziom, że jest to aby chronić nas przed terroryzmem i bandytyzmem. Takie tłumaczenia są u podstaw złe, bo każdy jest z gory uważany za przestępcę. Podobnie traktuje skarbówka przedsiębiorców. To czym to się różni od działań SB? Poza tym podobno jest w konstytucji zapisana ochrona poufności korespondencji. Czyli prawo swoje, życie swoje...

Anonimowy pisze...

Jaki sens komentowac cokolwiek? Jestem juz bardzo zmeczona ta wszechobecna inwigilacja i zniewoleniem. Nie da sie tego zatrzymac. Postep techniczny nie jest dla ludzkosci a przeciwko niej. Najwyzszy czas aby natura pozbyla sie tego raka, ktorym jest ludzkosc.

Prześlij komentarz

 
Do korespondencji zalecamy nasz klucz PGP.
Design by ThemeShift